تمبک کوکی و نی کلیددار حسین عمومی – قسمت سوم
شاهین مهاجری در حال توضیح دادن در مورد نمونه های ملودیک تنبک در حضور دکتر حسین عمومی
نشست پژوهشی نی کلید دار و تنبک کوکی در تاریخ سوم دی ماه، در کنسرواتوار تهران برگزار شد. در این برنامه دکتر حسین عمومی نوازنده نی و استاد دانشگاه ارواین آمریکا، درباره ساخت و نحوه نوازندگی این سازها به سخنرانی پرداخت. در ادامه این برنامه شاهین مهاجری محقق و نوازنده تنبک به سخنرانی درباره تاریخچه و فیزیک ساز تنبک و بعضی از سازهای کوبه ای جهان پرداخت که در این نوشته قسمت سوم متن این سخنرانی را می خوانید.
ارتعاش پوسته مرتعش و نفیر تمبک
۱- صدا شناسی پوسته مرتعش تمبک از قوانین اصلی پوسته مرتعش تبعیت می کند.
۲- کاسه تمبک در تغییر ساختارارتعاشی پوست نقش دارد اما نه به مانند تیمپانی.
هرچه حجم کاسه ساز بزرگتر باشد، تاثیرارتعاش حجم هوای پشت پوست بر تغییرارتعاش پوست بیشتراست.
برخلاف تیمپانی منحنی تغییرات اشکال ارتعاشی تمبک در پایین منحنی ارتعاش ایده ال پوست قرار دارد.این می تواند به دلیل عدم حذف شکل ارتعاشی (۰,۱) و کوچک بودن حجم کاسه تمبک باشد.
۳-اشکال ارتعاشی(۰,n) و به طور کلی تمام اشکال ارتعاشی که در شروع پر انرژی بوده و سریعا محو می شوند در ساختار صدای ضربه و در بم شدگی ابتدای صدای سازنقش دارند.
این اشکال بعضا درپاره ای از تکنیکهای تمبک نقش صوتی مهمی را ایفا می نمایند. در حالیکه همانند تیمپانی اشکال ارتعاشی (m,1) و از همه مهم تر(۲,۱) و (۱,۱) ( بسته به محدوده صوتی شکل ارتعاشی (۰,۱) )
درتعیین ارتفاع صدا و کوک تمبک نقش دارند. اصولا صدای ساز از یک آشفتگی صوتی آغازین به یک آرامش صوتی ختم می شود.
۴-هرچه از مرکز پوست به سمت لبه ساز حرکت کنیم ، نقش شکل ارتعاشی (۰,۱) کمتر شده و بر نقش شکل ارتعاشی (۲,۱) افزوده می گردد. در تکنیک تم ، دو شکل (۰,۱) و (۱,۱) اهمیت خاص دارند.
در شکل زیر می توان تغییرات انرژی اشکال ارتعاشی را در تکنیکهای مختلف مشاهده نمود. درجات روشن نشان دهنده حضور کم انرژی شکل ارتعاشی در تکنیک است.
با تغییر در ساختار ارتعاشی تکنیکها ، تغییر در رنگ صدای آنان نیز پدید می آید. در شکل زیر از چپ به راست می توان تکنیکهای تم ، بک میانه ، بک کناره و پلنگ را مشاهده کرد. تکنیک پلنگ دارای غنی ترین مجموعه اصوات فرعی در بخش صدای ضربه خود است.
۵- طیف تکنیک های ریزدر ناحیه میانه و مرکز نشاندهنده حضور قوی شکل ارتعاشی (۰,۱) می باشد.
۶- مجموعه کاسه و نفیربه مانند یک رزوناتور هلمهولتزی عمل می کنند . فرکانس صدای خروجی از نفیر با سطح مقطع داخلی نفیر رابطه مستقیم و با حجم کاسه و طول نفیر رابطه عکس دارد. از طرفی این فرکانس با میزان کشش پوست تمبک رابطه مستقیم نشان می دهد.
کوک تمبک و تمبک کوکی
همچنان که قبلا گفته شد کوک تنبک تابع دوام شکل ارتعاشی (۲,۱) و یا (۱,۱) ( بسته به محدوده صوتی شکل ارتعاشی (۰,۱) )است.
هر گاه در آزمایشی از نمونه صوتی تمبک اشکال ارتعاشی (۲,۱) و یا (۱,۱) حذف شوند، ارتفاع صدا کاملا تغییر می یابد. در تمبک کوکی ، با تغییرکشش پوست و تغییر فرکانس شکل ارتعاشی (۰,۱) ، نقش شکل ارتعاشی(۲,۱) به (۱,۱) واگذار می شود. به همین دلیل در تمبک های کوکی
می توان اکتاو بعضی از کوک ها را بدست آورد.
ملودی تمبک
کوک پذیری تمبک راه را به دنیای تمبک نویسی ملودیک باز می نماید. با پذیرش تمبک کوکی به عنوان سازی که قابلیت تعیین ارتفاع صدای ساز را دارد، می توان قطعات ملودیک را برای تمبک نوشته یا بازنویسی کرده و البته دراین راه اجرای قطعات نیاز به هماهنگی اعضا گروه تمبک های کوکی دارد.
باید یادآور شد که پیش نیاز این امر تقویت حس ملودیک، تقویت حساسیت گوش تمبک نوازان به ارتفاع و کوک صدای تمبک است که نیاز به آموزش دارد. از طرفی با حرکت به سمت استاندارد سازی اندازه های تمبک کوکی و بهبود سیستم کوک موجود، این گونه جدید و تکامل یافته تمبک می تواند گستره صوتی قابل قبولی را تحت پوشش قراردهد.
۳ قطعه زیر مثالهایی هستند از اجرای ملودی با تمبک :
آهنگ بارون بارونه
آهنگ رشیدخان
قطعه دیگر ملودیک برای تمبک
در پایان این نشست، سامان ضرابی همراه با آرش لطفی به اجرای قطعاتی با سنتور و تنبک کوکی نواختند و پس از آن احمد مستنبط با تنبک کوکی، علی نجفی ملکی با نی کلیددار و سجاد پورقناد با سه تار سه اکتاو قطعاتی را به اجرا گذاشتند که توانایی های جدید دو ساز تنبک کوکی و نی کلیددار را به صمع حاضرین رساندند.
دو ضربی بیات ترک اثر ابوالحسن صبا با نوازندگی نی کلیددار علی نجفی و سه تار سه اکتاو سجاد پورقناد و مقایسه کنید با دو ضربی بیات این نمونه که با نی و سه تار عادی اجرا شده است.با توجه به اینکه این دو ساز قابلیتهای جدیدی پیدا کرده بودند، توانایی اجرای پاساژها بدون برگشت برایشان فراهم بود و همچنین نوازنده نی می تواند با سرعت بسیار بالا پاساژهایی که نت سی دارند را به اجرا گذارد.
منبع : گفتگوی هارمونیک
