ساز دایره

دایره، یکی از سازهای کوبه‌ای است. این ساز، شبیه دف است و تفاوت این دو در آن است که دف، معمولاً دارای زنجیرهای کوچکی است که به دیواره چوبین آن نصب شده، همچنین دایره از دف کوچک‌تر است. این خصوصیات صدای این دو را متفاوت می‌کند.

دایره غیر از ایران در کشورهایی همچون افغانستان، آذربایجان، ازبکستان، تاجیکستان و نواحی اویغورنشین چین رواج دارد. دایره ساری شهری است.
«دایره» از جمله سازهای کوبه ای است که در اندازه های مختلفی ساخته شده و حداکثر قطر آن به 50 سانتی متر می رسد. از یک طوق چوبی باریک تشکیل شده که یک طرف آن را پوست کشیده اند. جنس پوست دایره از پوست آهو ، بز یا بره می باشد. به وسیله انگشتان دو دست نواخته می شود. در بیرجند بعضی از دایره ها دوازده ترک می باشند و به صورت دوازده ضلعی ساخته می شوند. این دایره فقط دارای شکلی متفاوتند و از نظر صدا یا شیوه نواختن هیچ تفاوتی با سایر دایره ها ندارند.
این ساز با ابعاد و اندازه های مختلف و تکنیک نوازندگی متنوع در اکثر مناطق اجرا می شود. گاهی نوازنده در حالت نشسته دایره را بر روی زمین گذاشته و آن را به پای خود تکیه داده و شروع به نواختن می کند. برخی از نوازندگان نیز مانند دف ، دایره می نوازند.
در یکی از روستاهای کولی نشین کرمان به نام «ده نو» بر روی پوست دایره به صورت ضربدری روده گوسفند می کشند تا در هنگام نواختن ، پوست صدایی ترکیبی شبیه به درام را ایجاد کند. در روستای سی ریز زرند نیز ، رقص چوب بازی (چوچاپ) را به جای دهل و نقاره با دایره انجام می دهند.
دراویش و زرتشتیان کرمان نیز از نوعی دایره به نام دپ استفاده می کنند اما شیوه نواختن در میان این دو گروه متفاوت است به این صورت که زرتشتیان این ساز را با انگشت نواخته و از آن در مراسمی چون جشن تیرگان ، مهرگان و سده استفاده کرده و اشعاری به زبان پارسی دری همراه آن می خوانند. اما دراویش نعمت اللهی دپ را با یک دست گرفته و با دست دیگر به صورت آزاد ، به تمام نواحی پوست و حتی کمانه چوبی آن ضربه وارد می کنند.
چندی پیش دف کردستان جایگزین دپ شد اما هم اکنون اکثر نوازندگان خانقاه به دپ نوازی اصیل خود روی آوردند و از دف کمتر استفاده می کنند.
به ساز دایره در ابعاد بزرگتر ، «دف» می گویند. این تفاوت ، اندازه صدای دو ساز را نیز متفاوت می کند و در واقع دف نسبت به دایره از صدای بم تری برخوردار است.
دف از کلمه عبری «تف» به معنی زدن و کوبیدن گرفته شده است. این کلمه در زبان سومری «دوب» و در زبان اکدی «دوپو» یا «توپو» خوانده می شد. سپس به زبان آرامی وارد و تبدیل به «دوپ» شد و در عربی به «دُف» و سپس به «دَف» تغییر نام پیدا کرد.