بررسی آکوستیک تنبک و صدا – قسمت دوم
۳- صامت و مصوت: تولید دسته ای از آواهای گفتاری همراه با ارتعاش تارهای صوتی و تولید صدا است مانند “آ”، “e” و… به این دسته از آواها “صدادار، مصوت یا واکه (Voiced)” می گویند. برعکس در تولید دسته ای دیگر از آوا ها اندامهایی به غیر از تار صوتی نقش دارند مانند دندانها، لثه و… این آواهای بدون بهره از ارتعاش تارهای صوتی را “بی صدا، صامت یا بیواک (Voicless)” گویند مانند “ش”، “s” و… بعضی از آوا ها هم ترکیبی اند مانند “ز” که اندام گفتاری مجزا جهت تولید صدای آن نقش داشته و در واقع ترکیب صامت و مصوت است.
۴– محل تولید گفتار (Place of articulation): محل برخورد اندام های متحرک و ثابت گفتاری جهت ایجاد حروف بی صدا (Consonant) را گویند.
۵- نحوه تولید گفتار (Manner of articulation): وضعیت نسبی اندامهای ثابت و متحرک در ایجاد گفتار را گویند. آواهای گوناگون بر اثر حرکات گوناگون اندامهای گفتاری شکل می گیرند. در واقع تاثیر اندام های گفتاری ثابت و متحرک بر جریان هوای ششها خارج شده از حنجره انواع آواهای صدادار، صامت سایشی، انفجاری و غیره را تولید می نماید. آواهای مصوت مانند “آ”، “ای” بر اثر ارتعاش تارهای صوتی به هنگام خروج هوای ششها از حنجره تولید می شوند. اما آوای صامت سایشی مانند “س” از تاثیر اندام های گفتاری ثابت و متحرک بر جریان هوای خروجی شش از محفظه دهانی شکل می گیرد. مکانیسم تولید گفتار بسته به نوع خروج جریان هوا از شش به بیرون همواره به دو شکل است:
– مکانیسم بسته: این نحوه تولید به دلیل بسته بودن راه هوا ایجاد می شود. بر اثر فشار هوا گرفتگی باز شده و در نتیجه هوا به شکل انفجاری از دهان رها می شود. آوای ناشی از این مکانیسم انفجاری (Plosive) نام دارد. آوای انفجاری بسته به محل تولید انواعی دارد مانند:
“پ”: صامت انفجاری دولبی
“ب”: صامت انفجاری دولبی
“د”: صامت انفجاری دندانی (تماس نوک زبان با دندان بالا)
“ت”: صامت انفجاری دندانی (تماس نوک زبان با دندان بالا)
اگر باز شدن گرفتگی به تناوب صورت گیرد نوعی لرزش ایجاد می شود که به آوای منتجه لرزشی (Trill) گویند؛ مانند:
“ر”: صامت لثوی لرزشی (تماس متناوب نوک زبان با لثه)
– مکانیسم باز: این نحوه تولید به دلیل باز یا نیمه باز بودن راه هوا ایجاد می شود. در یک شکل آن به دلیل نزدیک بودن اندام گفتاری و نیمه باز بودن راه خروج، هوا با اشکال و سایش خارج می شود. آوای ناشی از این مکانیسم سایشی (Fricative) نام دارد.
“س”: صامت سایشی لثوی
“ز”: صامت سایشی لثوی
“ش”: صامت سایشی لثوی – کامی
“خ”: صامت سایشی زبان کوچکی
۶- مشخصات آکوستیکی آواهای گفتاری: بخشی از آواشناسی (Phonetics) که ابعاد آکوستیکی گفتار را بررسی می کند آواشناسی آکوستیک (Acoustic phonetics) نام دارد. آواشناسی آکوستیک خصوصیاتی همچون دامنه دقیق موج، طول آنها، فرکانس پایه یا خصوصیات دیگر فرکانس امواج را بررسی می کند و به روابط این خصوصیات با دیگر شاخه های آواشناسی (مثل آواشناسی تولیدی یا شنیداری) می پردازد.
یکی از نتایج بررسی آکوستیکی گفتار آن است که اندام گفتاری را مانند یک سیستم صوتی بدانیم که با تغییرات شکلی و ارتعاشی خود به صورت یک فیلتر آواهای گوناگون را ایجاد می نماید. بخشهای مختلف اندام گفتاری جهت ایفای نقش به عنوان یک مولد صوت عبارتند از:
ششها: جریان هوای خارج شده از آنها به عنوان منبع تولید انرژی مورد نیاز برای ایجاد گفتار، به کار می رود.
این جریان هوا سایر اندامهای گفتاری را مرتعش نموده و در نتیجه این ارتعاش به هوا منتقل و آوا ایجاد می نماید.
حنجره و تار صوتی: باز و بسته شدن متناوب تارهای صوتی به وسیله عضلات حنجره مانعی در راه هوای خروجی از ششها ایجاد می نماید و هوا به طور متناوب محفظه حنجره می شود:
– عضلات حنجره با تغییر در کشش و ضخامت تارهای صوتی می توانند زیر و بمی و شدت اصوات را تغییر دهند.
– به دلیل حرکت متناوب و منظم تارهای صوتی، ارتعاش هوای محفظه حنجره کاملا منظم بوده و ساختار صوتی آن دارای هارمونیک است.
– حنجره با تقویت ارتعاشات خود، گفتار را قابل شنیدن می کند.
– حنجره به هنگام تولید آوای صامت از فعالیت باز می ماند.
– هرگونه تغییر در حالت روحی و رفتاری باعث تغییر در شکل ارتعاشی حنجره و تارهای صوتی آن می گردد.
حفره دهانی و بینی: محفظه دهانی و مجرای بینی مانند یک رزوناتور عمل کرده و تحت تاثیر ارتعاشات حنجره مرتعش شده و پدیده تشدید رخ می دهد:
ارتعاش این محفظه تابع حجم و ابعاد و درجه میرایی ارتعاش که تابعی از جنس مواد سازنده آن است می باشد. چون نسوج سطحی اندام گفتاری از مواد جاذب صدا می باشند، در نتیجه انرژی صوتی به میزان بالایی مستهلک شده و درجه میرایی ارتعاش بالا است. با این حال، برای تعدادی از فرکانس ها میزان میرایی ارتعاش کم می باشد و در ساختار طیف آوا می توان قله هایی را مشاهده نمود. برای هر آوا این الگوی ارتعاشی منحصر بفرد می باشد. از طرفی این نقاط برجسته در واقع حاصل تاثیر ارتعاش محفظه، بر ارتعاش تارهای صوتی است. بدین ترتیب علی رغم تغییر فرکانس ارتعاش تارهای صوتی الگوی ارتعاشی کلی (قله ها و برجستگی ها) همواره ثابت خواهد بود. این برجستگی ها که فرمانت (Formant) نام دارند و آنها را با F نمایش می دهند، از عوامل شکل دهنده جنس و رنگ صدا می باشند.
منبع : گفتگوی هارمونیک
